Muqades Agiri
Dema ku em pirtûkên li çar aliyê cîhanê bûne klasik lêkolîn dik em sole ku, taybetmendia herî girîng a ku wan ji sedsalan heta roja me ya îroyîn nemir dike û dihêle em wan bi kîxîlenin bo adapta e. Pirtûka Don Kişot an jî bi Spaniolî “Don Kişot” a Nivîskarê Spanî, Mîguel de Cervantes yek ji van romanên ku îro jî bi kêfxweşî tê xwendin e. Dema meriv dixwîne naxwaze ku biqede.
Ev bir başyapıt, ji roja ku hatiye capkirin heta niha bi gelek zimanan hatiye wergerandin û gelek caran hatiye capkirin. Tê gotin ku panti sê pirtûkên olîên piroz, all zêde residence pirtûka hatiye xwendin. Don Kişot, 1605an’da wek yekem romana nûjen tê binavkirinû fivea yekem di sala veya 1615an’da Duyem jî di sala, hatiye weşandin.
Berî ku Cervantes Don Kişot binvîse, ji chend berheman û nivîskaran sirûşê digire. Yek ji van nivîscaran Mateo Alemán y de Nero. Berhema wî jî “Guzman d’Alfarache’nin Hayatı ve Maceraları” e.
Her wiha di bin bandora Destanên Iliad û Odyssey a Homer de jî dimîne. “Don Kişot” pirtûkek e ku, ji ber şiyana xwe ya veguheztina di navbera şêwazên vegotinê yên dirokî, navîn û nûjen de tê xelat kirin. Bi vê aliyê xwe ve dişi berhema Decameron a allegorîk ku ji sed çîrokên dirêj pêk hatiye û di sala 1353an de ji aliyê helbestvanê ronesansê Gîovannî Boccaccio ve hatiye nivîsîn.
Serlehengê romanê Don Kişot kesekî zirav û dirêj e. Temenê wî dora penciyan’da yiyin. Li La Mancha dijî û navê wî yî rasteqîn Alonso Quîjano’ya. Quîjano, bi şev û bi roj li mala xwe, pirtûkên li ser knight dixwîne û di bin bandora van pirtûkan de dimîne. Ji ber vê yekê biryar dide ku ew bibe knightekî û li dijî neheqî û nebaşiyê têkoşînê bike.
Li aliyek din, dil lisana serlehengê pirtûkê de evîna Dulcînea del Toboso heye. Kesayetiyeke’de wiha tine di rastiyê. Konut karakteri jî di cîhana xeyalên xwe de çêkiriye. Quîjano, navê Don Kişot li xwe dike û bi pêywira knight şûr, mertalên ku ji dema kalikê wî maye paqij dike û bi hespekê jar Rosînante ve derdikeve rêwitiya xwe ya serpêhatiyên cûr bi cûr. Don Kişot ne teni karakterize eder, ne de onun wiha metaforu lêgerîna mirovî ya li pey heqîqetê û xeyalbûnê.
Ew ji Sancho Panzayê gundiyê xwe dixwaze ku di vê têkoşîna giran de ew bibe rêhevalê wî. Li hemberî keda Sancho jî kelam dide ku wî têke wezîr û girekî yadîgarî wî bike. Yiyin pirtûk bikelecan, ye bimizahû bihenga, ye li aliyek din jî, ye daxwaza afirandina tişteki ciddî. Nivîskar bi hêmayên rastî û xeyalî, asayî û derasayî ve, medike nav rêwîtiyeke bêhempa.
Li aliyek din, nivîskar bi platforma romanê ve, cüka Spanyayê ji aliyê candî, spiritüel û politik rexne dike. Cervantes, du peyamên girîng dide xwîneran; Yek ji van fikrên yikirandin jî, ya din jî, raman û fikrên meriv ji aliyê neyê pejirandin jî, divê meriv li pey fikrên xwe burada. Tevî tefgerên derasayî ên Don Kîşot, ew bi awayekî rêberî, bi cüretkar pey xeyalên xwe ölür.
Di warê awaza ku tê bikar anîn de Cervantes, bi piranî têkela satirî û hişyariyê hildibijêre. Kesekî ziravû bi emir, ”Don Kişot” dibe knighteyekî çelengi ûmissiona rizgarkirina cîhane jî hildigre ser namilên xwe. Li aliyek din, vê peyama xurt dide; mirov dikare li dijî hemî astengiyan têkoşîn bike û şopdarê xeyalên xwe be.
Gelek mînak hene ku Don Kîşot bi dînbûnê tê sûcdarkirin, lê îsbata rastîn a derûniya wi ya ne aram di rûbirûbûna wi ya bi aşên bayê de tê dîtin. Perwaneyên bayê ku Don Kîşot wekî milên dêwan dihesibîne û êrîşê wan dike, teswîra rastîn a asta dînbûnê ya Don Quixote e.
Îroniya ve pirtûkê û ya dîroka wê, ew e ku Don Quixote di rastiyê de bir şövalyelik modeli. Tabana ku ew bi rêheval, hesp û zirxê xwe ve, shawalyekî derasayî be lê, ew ne skin figûrekî pêkeniyê, her wiha wek şampiyonekî jî, ketiye nav xeyalên navdarên cîhane.
Bûyer û serpêhatî li dora Don Kîşot û Sanchoyê hevrêyê wî û kesên ku tiranê xwe bi wan a awayekî dewlemed tê tasviri.
Her wiha xan, atmosferik mikrop veya civickê nişan dide. Xanên ku dema nivîsandina pirtûkê de cih girtine, wan çaxan ji hemû fiveen cihên cihê cihê bûne. Xizan, dewlemend, rêwî herkes dikaribû di xanan de bihele.
Don Kişot, naxwaze ku di xanan de dema xwe xerc bike, di dawiya dawî, ew ji bo ku cîhane ji xirabiyê û nebaşiyê biparêzê derketiye rê û dirban. Peywira wî piroz e û dema wî jî gelekî bi qîmet e. Lê Sancho ji germahiya mal û malbatê hez dike. Xwerinên mikrop, sifreya têr û tije jiyaneke asayî li gorî wî ye.
Yiyin li aliyek din, dialogên di navbera Sancho û Don Quixote ahengeke pêhempa. Ji wan karakteran yek kêm bûya sole ku pirtûk bê tehm bûya. Dilsoziya herduyan ji hev re bedewiyeke dine nav lisana meriv. Hûrgileyek din jî ew e ku, her du karakteri jî dilpak in û zirara wan ti kesî re nine abode jî sympathy xwîner radike asta herî jor.
Cervantes di navbera xeyal û rastiyê de kindireke pir zexim vedigre. Don Kişot û rêhevalê wî Sancho, dikevin nava şerekî manû nemanê. Sew Êrîşî perwaneyên transcendent, kûpên şereban, şivan û gavanên li ber pez û dewaran. Ew wekî du lehengên şervan kötülük eker. Xwîn diherike her wiha û dengên wan li dinyayê belav sole. “Di xeyalên wan de”.
Ya rastî ne bi qehremaniya xwe, lê bi xeyalû tefgerên xwe yên ecêb bi navû deng senin tekin. Duk û Duşeşek nav û dengên wan dibihîzin. Sew herdu jî ji tiştên qeşmerî û henekan hez. Wan tînin to castle xwe. Wek Şovalyeyek rastîn qedir û qîmet didine Don Kişot. Sancho jî wezîrê giravek (ew der farm e) dikin.
Don Kişot jî Sancho jî saye kin ji halê xwe kêfxweş in. Paşê Sancho fêm dike ku ew nikare pêywira wezîriyê bike. He ji berpirsiyariyê îstîfa dike. Bu, Don Kişot’tan çok büyük bir güç kaynağıydı. Herdu jî vedigerin gundên xwe.
Dema vegerê axaftina Sancho xwe bi xwe balkêş e. Ew ji bo bibe xwediyê girekî û peywira wezîriyê hilbigre derket rê. Bu xwediyê’yi duyan herkes jî “xeyalî” olur. Lê belê ew fêm dike ku, dilsadiya mayîde li ser axa wî û li cem malbata wî ye. Cervantes li vir peyama aîdiyetê jî gelek serkeftî dide.
Pişti vegera gundê xwe, Don Quixote sonraki sette. Alonso Quijano’nun eski bir karakteri olan Don Kişot’tan başka bir şey yok. Alonso Quîjano ji kesê dixwaze ku ew zû bike da ku ji gunehên xwe azad bibe. Her wiha pistî parvekirina aboriya xwe ji Sancho halalbûnê dixwaze. Pîşti azadbûna xwe ya ji gunehên xwe dimire.
Cervantes di qedandina romanê’deki karakter Don Kişot nemir dike’dir. Quîjano dimre lê Don Quixote li ser hespa xwe Rosînanteyê di wan zeviyên hêşîn de li pey lêgerîna heqîqetê va, di mêjûyen bi milyon de dimîne.
